Two protective amulet-tunics with verses from the Arabic and Greek poetry

The “Two protective amulet-tunics with verses from the Arabic and Greek poetry” is my recent proposition in the visual art’s field, which reformulates the use of the “script” assigning a new meaning through some specific elements, descending from the greater area of the Arabic culture and restoring its magical persisting dimension. The Amulet-tunic is a kind of supernatural shield where the “written” word provides protection through Art.

Τα "Δύο προστατευτικά ενδύματα-φυλακτά με στίχους από την αραβική και την ελληνική ποίηση" είναι η πρόσφατη εικαστική μου πρόταση, η οποία αντλώντας κάποια ιδιαίτερα στοιχεία προερχόμενα από τον ευρύτερο Αραβικό πολιτισμικό χώρο, διατυπώνει εκ νέου τον προσδιορισμό της χρήσης της γραφής, επαναφέροντας την μαγική διαχρονική της διάσταση. Το ένδυμα-φυλακτό είναι ένα είδος μεταφυσικής ασπίδας όπου οι «γραμμένοι” στίχοι μεταβιβάζουν την προστασία μέσω της Τέχνης.

Irini Gonou (visual artist) / Ειρήνη Γκόνου (εικαστικός)

Δεν είναι σύνηθές φαινόμενο να συμμετέχει εικαστικός σε επιστημονική ημερίδα. Όμως δεν είναι η πρώτη φορά που μου ζητήθηκε να συμμετέχω, γεγονός που με κάνει περήφανη και συνάμα χαρούμενη που μπορώ να δραπετεύω από τον φυσικό μου χώρο και να βρίσκομαι για λίγο στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Και ο λόγος που με φέρνει κοντά σας είναι η θεματική της εικαστικής μου αναζήτησης. Βρίσκομαι λοιπόν εδώ μαζί με δύο έργα μου, δύο προστατευτικά ενδύματα-φυλακτά με στίχους από την αραβική και την ελληνική ποίηση.

Τα δύο αυτά προστατευτικά ενδύματα-φυλαχτά ήταν μέρος της έκθεσης με τίτλο Αλ-χαττ, η μαγική γραφή που πραγματοποιήθηκε το 2008  στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης στην Αθήνα. Αλ-χαττ στα αραβικά είναι η γραφή, όπου το νοηματικό πεδίο της λέξης khatt, χαττ, خط  είναι: η γραμμή, το ίχνος, η γραφή, ο γραφισμός, η  καλλιγραφία, αλλά και η μαγεία.

Απόλυτα γνωστή με την καλλιγραφική της ιδιότητά, τη γραφή στον Αραβικό κόσμο την συναντάμε παντού με το Ιερό Κοράνι να προάγει το επιστέγασμα της ομορφιάς και της δεξιότητας του καλλιγράφου. Η τέχνη της καλλιγραφίας μέσα από σχήματα, γραμμές και κινήσεις, θέλει να αναπαραστήσει όχι μόνο το ορατό αλλά και το αόρατο. Το ίδιο το γράμμα αντικαθιστά την εικόνα αλλά και το πέρα από αυτήν. Μία Τέχνη από μόνη της. Αλλά η αραβική καλλιγραφία δεν έμεινε μόνο στο χαρτί. Η αρχιτεκτονική του γράμματος την οδήγησε και την εκτόξευσε στη μνημειακή της διάσταση. Από το Ανάκτορο της Αλάμπρας και το Τζαμί της Κόρδοβας μέχρι τον Μεντρεσέ El Attarin στην Φεζ, κι από το Τζαμί του Ibn Tulun στο Κάιρο και το Μαυσωλείο του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή στην Κωνσταντινούπολη μέχρι το Ταζ Μαχάλ στην Άγκρα της Ινδίας, τα χειρόγραφα έγιναν ανάγλυφα.

Λιγότερο γνωστή αλλά με μεγάλη επίδραση σε όλο τον ισλαμικό χώρο-την Υποσαχάρια Αφρική, αλλά και σε πολιτισμούς πολλών άλλων περιοχών που δέχτηκαν την επίδρασή του Ισλάμ- η γραφή ιεροποιείται μέσω των ιερών κειμένων και μεταφέρει την έννοια της προστασίας, γίνεται δηλαδή η ίδια ένα  φυλαχτό και προσδίδει στα αντικείμενα στα οποία βρίσκεται τις αποτροπαϊκές, προστατευτικές και θεραπευτικές τους ιδιότητες. Η γραφή είναι ο λόγος που προστατεύει. Η γραφή είναι και μαγική.

Στα έργα μου το φυλαχτό είναι η γραφή και το καλάμι που είναι το κατεξοχήν εργαλείο της για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στην εξελικτική της πορεία,  γίνεται το ίδιο επιφάνεια γραφής και άρα το προστατευτικό αντικείμενο. Στα «γραμμένα καλάμια» των έργων μου η ποίηση υποκαθιστά τα θρησκευτικά αποσπάσματα, τις μαγικές  λέξεις και τα σύμβολα μεταβιβάζοντας με τον τρόπο αυτό στην Τέχνη τις  θεραπευτικές ιδιότητες της γραφής. Τα κείμενα που έχω χρησιμοποιήσει στα δύο αυτά έργα είναι κάποιοι στίχοι του Σύρου ποιητή Άδωνη στα αραβικά και στα ελληνικά αποσπάσματα από ποιήματα του Καβάφη.

Στο σύνολό του το δικό μου ένδυμα-φυλακτό είναι μια αναφορά στα προστατευτικά ενδύματα, ένα πολιτισμικό ιδίωμα που λειτουργούσε για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα σε έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο και ίσως να λειτουργεί ακόμα, σε κάποια απομακρυσμένα μέρη της Αφρικής και της Ασίας. Συναντάμε τέτοιου τύπου ενδύματα σε διάφορα μεγάλα μουσεία όπως στο British Museum ένα προστατευτικό ένδυμα πολεμιστή από την Ghana-το batakari, έναν ανδρικό μανδύα στο Linden Museum της Στουτγάρδης από το Togo, έναν παιδικό Τουρκομανικό χιτώνα στο Metropolitan Museum Της Νέας Υόρκης.

Πρόκειται για ενδύματα που φέρουν γραφές σε όλη τους την επιφάνεια. Οι γραφές αυτές είναι συνήθως σούρες από το Κοράνι αλλά και άλλα σύμβολα από την παράδοση όπως η πεντάλφα, το αστέρι της Ανδαλουσίας, τα μαγικά τετράγωνα. Γραμμένα στο χέρι από τον marabout (marbout, mourabit مربوط)

τον μουσουλμάνο θρησκευτικό ηγέτη και δάσκαλο της περιοχής τα κείμενα αυτά σχεδιάζονται για να προστατεύουν αυτόν που τα φοράει από κάθε κακό- αρρώστια ή άλλο εξωτερικό κακό-και να του εξασφαλίσουν ζωή και υγεία. Πρόκειται για μια προσφυγή στο χώρο του μεταφυσικού απλά και μόνο για ενδυθούν την υψηλή προστασία. Τα ενδύματα αυτά συνήθως προορίζονταν για άτομα την κοινωνικής ομάδας που ήταν περισσότερο εκτεθειμένα στον κίνδυνο όπως αρχηγούς, πολεμιστές, κυνηγούς αλλά και για παιδιά που είναι ευάλωτα και χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας.

Με αυτόν τον συμβολικό τρόπο στην παράδοση το ευάλωτο ενδύεται την προστασία, απευθύνεται και ζητάει βοήθεια στην «αρχέγονη ψυχή».

Τα δικά μου προστατευτικά ενδύματα-φυλακτά είναι φτιαγμένα με υφάσματα από φυσική ίνα- βαμβάκι λινό, μετάξι, τα οποία εμβαπτίζονται σε φυτικά διαλύματα που γίνονται χρησιμοποιώντας τα φύλα, τα άνθη ή τη ρίζα των φυτών, φλούδες από κορμό δέντρου, συγκεκριμένα του ευκαλύπτου, αλλά και βότανα για να ενισχυθεί η προστατευτική τους ιδιότητα. Στη συνέχεια «γράφονται» ή φέρουν επάνω τους τα «γραμμένα καλάμια». Έτσι το ίδιο το έργο ενδυναμωμένο με την προστασία της φύσης, της γραφής και της Τέχνης αποκτάει μια σύγχρονη προστατευτική  διάσταση, την κατάθεση της δικής μου εκδοχής και πρότασης για το ένδυμα-φυλακτό, καθώς και της μαγικής-προστατευτικής χρήσης τους.

Σήμερα, έχοντας χάσει αυτά που θεωρούνται αυτονόητα και δεδομένα, ο άνθρωπος της Δύσης βρίσκεται ευάλωτος και μετέωρος μέσα στην ίδια του την κοινωνία. Το «ευάλωτο» είναι ο κατ’ εξοχήν λόγος επινόησης του φυλαχτού. Τα αποτροπαϊκά αντικείμενα, οι προστατευτικές λέξεις και τα ταλισμάν, είναι μόνο μερικές από τις άπειρες και διαχρονικές μεθόδους αποτροπής του «κακού», αποτροπής του φόβου ότι κάτι απειλεί να μας βλάψει ή να μας πληγώσει. Η δική μου εικαστική πρόταση είναι η Τέχνη αντλώντας στοιχεία από το συλλογικό ασυνείδητο, να γεμίσει το κενό με ανανεωμένα τα «προγονικά σχήματα» και τις πανάρχαιες συνταγές προστασίας.

http://irinigonou.gr/